Bệnh sởi ở phụ nữ mang thai

Sởi là bệnh truyền nhiễm cao. Từ một cá thể bị nhiễm bệnh trong quần thể có thể dẫn đến 9-18 ca nhiễm bệnh thứ phát. Mặc dù vi-rút sởi không gây quái thai và bệnh thường nhẹ và tự khỏi ở hầu hết trẻ em và người lớn, nhưng nó có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng và có khả năng gây tử vong, đặc biệt là ở những nhóm đối tượng có nguy cơ cao, bao gồm những người bị suy giảm miễn dịch và phụ nữ đang mang thai. Mắc bệnh sởi trong thời kỳ mang thai gây ra rủi ro cho cả bà mẹ và thai nhi. Ngay bây giờ, hãy cùng DUPOMA điểm qua một số mối nguy hiểm đe dọa do bệnh sởi gây ra ở phụ nữ mang thai.

1. Sơ lược các biểu hiện chính gặp ở phụ nữ mang thai mắc sởi

Cũng giống hầu hết các nhóm đối tượng khác khi mắc sởi, phụ nữ mang thai cũng có những biểu hiện tương đồng từ thời gian ủ bệnh đến triệu chứng gặp phải. Bệnh sởi ghi nhận ở phụ nữ mang thai ở cả ba tam cá nguyệt, triệu chứng lâm sàng chủ yếu vẫn là sốt cao, phát ban và ho nhiều. Cận lâm sàng khá tương đồng với các bệnh cảnh nhiễm siêu vi khác với chỉ số bạch cầu máu không tăng, số lượng tế bào lympho máu giảm giống như các nghiên cứu khác về sởi.

Thời kỳ lây nhiễm

• Bệnh sởi lây nhiễm từ đầu thời kỳ tiền triệu cho đến 4 ngày sau khi phát ban xuất hiện

Thời gian ủ bệnh

• Khoảng thời gian thông thường giữa việc tiếp xúc với sởi và khởi phát các triệu chứng đầu tiên (tiền triệu) là 10 đến 14 ngày, trung bình từ 7-10 ngày, với phát ban xảy ra 2 đến 4 ngày sau đó

Đặc điểm lâm sàng

• Giai đoạn đầu:
  • Sốt
  • Khó chịu
  • Ho
  • Viêm mũi (viêm màng nhầy mũi)
  • Viêm kết mạc
  • Đốm Koplik (các đốm trắng, mỗi đốm được bao quanh bởi một vòng đỏ, tìm thấy trên niêm mạc miệng)
• Giai đoạn sau: 2-4 ngày sau:
  • Phát ban sẩn-mụn nước ban đầu trên mặt và cổ trên, sau đó lan rộng toàn thân¹. Người phụ nữ thường trông và cảm thấy không khỏi

Dấu hiệu nhận biết bệnh sởi

2. Những biến chứng do sởi gây ra ở phụ nữ mang thai

Bên cạnh những biến chứng thường gặp ở người bình thường mắc bệnh sởi, phụ nữ mang thai còn có nguy cơ gặp 1 số biến chứng riêng. Tổng hợp trên 420 trường hợp sởi ở thai phụ (1941–2012): tỷ lệ tử vong mẹ ~4,3%, viêm phổi chiếm 17,9%, sinh non 13,4%. Trong đợt dịch ở Catania (2017–2018): 24 ca thai phụ mắc sởi → 2 sảy thai, 1 thai chết lưu, 6 sinh non; viêm phổi ở thai phụ (21%) nhiều gấp đôi phụ nữ không mang thai (9%).

Tăng nguy cơ nhập viện, viêm phổi, tử vong mẹ

Viêm phổi là biến chứng phổ biến và quan trọng của bệnh sởi, là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở bệnh  nhân sởi. Đặc biệt ở phụ nữ có thai nhiễm sởi, viêm phổi thường nặng hơn và có thể gây tử vong. Viêm phổi có thể tiên phát do vi rút sởi đơn độc hoặc có thể phối hợp với các vi rút khác như Adenovirus, Herpes  Simplex vi rút. Viêm phổi do vi rút sởi thường xảy ra ở cơ địa suy giảm miễn dịch, tiến triển thường nặng nề.
Viêm phổi thứ phát do vi khuẩn được báo cáo chiếm 25 – 30% số trường hợp viêm phổi ở bệnh nhân sởi.

Tăng nguy cơ sảy thai, thai lưu, sinh non, trẻ sinh nhẹ cân, tử vong sơ sinh

Bệnh sởi có ảnh hưởng nhất định lên thai kỳ. Các nghiên cứu lâm sàng cũng đã nhấn mạnh ảnh hưởng vi rút sởi góp phần tăng nguy cơ sảy thai và đẻ non ở phụ nữ có thai mắc sởi.

Cơ chế vì sao bệnh nhân sởi có thai dễ có biến cố thai kì hiện vẫn chưa được sáng tỏ. Có giả thuyết cho rằng bệnh sởi gây sốt cao, ho nhiều, tạo cảm giác mệt và đau cho thai phụ nên dễ chán ăn, ngủ không ngon dẫn đến suy nhược và thai chậm phát triển; kèm triệu chứng ho kéo dài, ho liên tục và ho mạnh sẽ kích thích dẫn đến có cơn gò tử cung, gây động thai. Ngoài ra, tình trạng nhiễm trùng (viêm phổi, viêm phế quản) của cơ thể mẹ có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi, đôi khi gây mất tim thai đột ngột.

Tuy chưa ghi nhận hội chứng bẩm sinh sởi, một số ca tiếp xúc sớm trong tam cá nguyệt đầu có nguy cơ dị tật bẩm sinh.

Bệnh sởi bẩm sinh

Bệnh sởi cũng có thể lây truyền cho thai nhi trong thời kỳ mang thai.Phơi nhiễm sởi trong tử cung có thể dẫn đến nhiễm trùng sởi bẩm sinh ở trẻ sơ sinh, đặc trưng bởi hội chứng phát ban sốt trong vòng 10 ngày sau khi sinh. Sởi bẩm sinh có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm viêm não và tử vong, và có liên quan đến nguy cơ mắc SSPE cao hơn.

Biến chứng của bệnh sởi

3. Phụ nữ mang thai khi nào có nguy cơ bị mắc sởi

90% phụ nữ mang thai chưa có miễn dịch có nguy cơ mắc sởi nếu tiếp xúc với nguồn lây bệnh. Tình trạng đáng báo động là đánh giá huyết thanh ở 20.546 phụ nữ mang thai toàn cầu năm 2018: mức kháng thể sởi trung bình trên 89%, nhưng vẫn dưới ngưỡng miễn dịch cộng đồng 95%, đặc biệt thấp ở châu Á và Mỹ. Tại Việt Nam, tính đến tháng 3/2025 cả nước ghi nhận rải rác 42.488 trường hợp nghi sởi tại 63 tỉnh, thành phố, trong đó có 4.027 trường hợp dương tính với sởi tại 62 tỉnh, thành phố; 05 trường hợp tử vong. Tỷ lệ miễn dịch cộng đồng những năm gần đây đang giảm kể từ giai đoạn COVID-19 càng làm tăng mối lo ngại mắc sởi cho phụ nữ mang thai chưa có miễn dịch.

Phơi nhiễm ở phụ nữ mang thai

Vi rút sởi có thể tồn tại trong không khí đến 2 giờ, nhưng nhanh chóng bị bất hoạt bởi nhiệt, ánh sáng và độ pH cực đoan. Một phơi nhiễm được coi là đáng kể nếu:

• Một cá nhân nhạy cảm tiếp xúc với một trường hợp sởi đã được xác nhận hoặc có khả năng mắc sởi đang trong giai đoạn lây nhiễm tại thời điểm phơi nhiễm (bốn ngày trước đến bốn ngày sau khi phát ban xuất hiện) theo bất kỳ cách nào sau đây:
  • Có tiếp xúc mặt đối mặt trong bất kỳ khoảng thời gian nào.
  • Một cá nhân có khả năng miễn dịch ở trong phòng với một trường hợp trong hơn 15 phút. Điều này bao gồm những người mà, trong sáu ngày trước đó, có thể đã tiếp xúc với sởi trong môi trường phòng cấp cứu hoặc phòng khám ngoại trú nơi cường độ tiếp xúc không thể đánh giá chính xác.
  • Một người bị suy giảm miễn dịch ở trong phòng với một trường hợp trong bất kỳ khoảng thời gian nào hoặc vào phòng đã được một trường hợp rời đi trong vòng hai giờ sau khi trường hợp đó rời đi1.
  • Phơi nhiễm trong tử cung với bệnh sởi ở mẹ mà phát ban sởi ở mẹ xảy ra trong vòng sáu ngày trước đến sáu ngày sau khi sinh.

4. Cần làm gì khi nghi ngờ phụ nữ mang thai bị nhiễm virus sởi

• Xét nghiệm huyết thanh học kháng thể sởi (thực hiện trước khi tiêm chủng) khi có biểu hiện sốt kèm phát ban cấp tính.
• sử dụng globulin miễn dịch người bình thường (HNIG) cho phụ nữ mang thai nhạy cảm bị phơi nhiễm với bệnh sởi. Mục tiêu chính của dự phòng sau phơi nhiễm bệnh sởi bằng HNIG cho phụ nữ mang thai là làm giảm nhẹ bệnh, điều này có thể làm giảm tỷ lệ biến chứng. HNIG nên được dùng (lý tưởng nhất là trong vòng 72 giờ sau khi phơi nhiễm) cho phụ nữ mang thai không có bằng chứng miễn dịch với sởi đã có phơi nhiễm đáng kể với bệnh sởi. Phụ nữ có nồng độ kháng thể sởi được báo cáo là “dương tính” hoặc “dương tính yếu” có thể được coi là đã được bảo vệ và không cần HNIG1.
• Việc xét nghiệm kháng thể sởi ở những cá nhân bị suy giảm miễn dịch không nên được sử dụng để hướng dẫn các quyết định, vì cả việc tiêm chủng trước đó lẫn khả năng nhiễm trùng trước đó đều không đảm bảo miễn dịch với sởi. Những cá nhân này nên được dùng NHIG theo hướng dẫn liều lượng của CDNA

5. Điều trị phụ nữ mang thai mắc sởi

Nguyên tắc điều trị chung

• Điều trị theo phân loại và sàng lọc người bệnh Sởi hoặc nghi ngờ Sởi
• Cách ly ca bệnh ngay khi nghi ngờ mắc Sởi
• Điều trị triệu chứng: Uống thuốc hạ sốt theo chỉ định của bác sĩ. Tuyệt đối tránh tự ý sử dụng các loại thuốc giảm đau khác trong khi mang thai mà không có chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ
• Phát hiện và điều trị sớm các biến chứng
• Đảm bảo dinh dưỡng

Đối với phụ nữ mang thai, ngay khi nghi ngờ bị mắc sởi cần đến ngay cơ sở y tế để được thăm khám, điều trị và theo dõi sát.

6. Dự phòng sởi cho phụ nữ mang thai và những lưu ý quan trọng

• Phơi nhiễm = tiếp xúc gần với người mắc sởi mà không có bảo hộ đúng cách, hoặc cùng phòng/không gian trong 2 giờ với người đang lây nhiễm. Thai phụ chưa biết mình miễn dịch hay không nên xét nghiệm huyết thanh. Nếu đã miễn dịch → không cần can thiệp thêm. Nếu không có miễn dịch → dùng IVIG (400 mg/kg) trong vòng 6 ngày sau phơi nhiễm. Không dùng IVIG cho người thiếu IgA (nguy cơ sốc phản vệ).
• Vắc xin sởi:
  • Phụ nữ có khả năng mang thai nhưng chưa mang thai và chưa miễn dịch → tiêm ít nhất 1 liều MMR.
  • Không tiêm trong thai kỳ.
  • Có thể tiêm ngay sau sinh và trước khi xuất viện.
  • Vắc-xin an toàn với người đang cho con bú.
  • Không có mối liên hệ giữa vắc-xin MMR và tự kỷ.
  • Nếu phụ nữ vô tình tiêm MMR trong thai kỳ, cần được tư vấn rằng nguy cơ lý thuyết, chưa có trường hợp ghi nhận gây hại thực sự.
• Không cần xét nghiệm sởi định kỳ trong thai kỳ, trừ khi ở vùng có dịch.
• Nhân viên y tế phải có bằng chứng tiêm chủng nếu tiếp xúc với bệnh nhân.
• Tất cả ca nghi ngờ hoặc xác nhận phải báo cáo trong vòng 24 giờ cho y tế địa phương và CDC
• Hạn chế đến nơi đông người, vùng có dịch đang lưu hành, vùng có người bị bệnh
• Đeo khẩu trang, rửa tay thường xuyên, sát trùng mũi họng
• Vệ sinh không gian sống sạch sẽ
• Chế độ ăn đầy đủ dinh dưỡng, nước và vitamin

Phụ nữ mang thai là đối tượng dễ bị tổn thương bởi bệnh tật và các tác nhân gây bệnh. Việc phòng bệnh sởi là một trong những việc làm cần thiết để bảo vệ mẹ và bé trong suốt thai kỳ cũng như sau sinh.

BS Uông Mai