Việc xử lý ngộ độc thực phẩm kịp thời là cực kỳ quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Phương pháp điều trị sẽ tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.
1. Nguyên tắc chung trong điều trị ngộ độc thực phẩm
Đây là những biện pháp đầu tiên và quan trọng nhất để ổn định tình trạng người bệnh sau ngộ độc thực phẩm.
- Bù nước và điện giải:
- Tại nhà: Nếu bệnh nhân tỉnh táo và có thể uống được, hãy sử dụng oresol pha đúng hướng dẫn hoặc nước muối đường. Đây là bước cấp cứu quan trọng nhất, đặc biệt khi có nôn và tiêu chảy nhiều.
- Tại bệnh viện: Đối với tình trạng mất nước từ trung bình đến nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ em, người già, hoặc người có hệ miễn dịch yếu, việc truyền dịch tĩnh mạch và nhập viện là cần thiết.
- Nghỉ ngơi: Cho bệnh nhân nghỉ ngơi đầy đủ để cơ thể có thời gian hồi phục.
- Chế độ ăn uống:
- Tránh: Không nên cho bệnh nhân ăn thực phẩm cứng, nhiều dầu mỡ hoặc khó tiêu.
- Nên dùng: Ưu tiên chế độ ăn BRAT (Chuối, Cơm, Sốt táo, Bánh mì nướng) vì chúng bao gồm các loại thực phẩm nhạt, ít chất xơ và thường được khuyến nghị cho điều trị các vấn đề về dạ dày do chúng dễ tiêu hóa.
- Bổ sung: Có thể thêm gừng, bạc hà, và men vi sinh (probiotics) như sữa chua để hỗ trợ tiêu hóa.
- Kiểm soát các triệu chứng khác:
- Thuốc chống tiêu chảy: Bismuth subsalicylate (ví dụ: Pepto-Bismol) có thể giúp giảm tiêu chảy. Tuy nhiên, tránh dùng các loại thuốc chống tiêu chảy nếu có sốt cao hoặc phân có máu, vì điều này có thể làm bệnh nặng hơn.
- Thuốc hạ sốt: Acetaminophen có thể được dùng để giảm sốt.
- Tránh dùng thuốc giảm đau không steroid (NSAIDs): Các loại thuốc như ibuprofen (Advil, Motrin) có thể làm nặng thêm tình trạng kích ứng dạ dày và đường ruột vốn đã bị tổn thương do ngộ độc thực phẩm, vì vậy nên tránh sử dụng chúng. Acetaminophen (Tylenol) thường là lựa chọn tốt hơn để hạ sốt hoặc giảm đau.
- Thuốc chống nôn: Ondansetron có thể giúp kiểm soát buồn nôn và nôn ói.
- Than hoạt tính: Nếu nghi ngờ ngộ độc hóa chất hoặc độc tố tự nhiên và phát hiện trong vòng 6 giờ sau ăn, bệnh nhân còn tỉnh táo, không co giật, có thể gây nôn và cho uống than hoạt tính dạng bột để hấp thu chất độc.
- Men vi sinh (Probiotics): Mặc dù cần thêm nghiên cứu, một số loại men vi sinh có thể giúp cân bằng lại hệ vi khuẩn đường ruột sau khi bị ngộ độc thực phẩm, đặc biệt là sau tiêu chảy. Chúng có thể được tìm thấy trong sữa chua hoặc các sản phẩm bổ sung.
- Thảo dược và phương pháp tự nhiên: Một số loại thảo dược như gừng và bạc hà có thể giúp làm dịu cảm giác buồn nôn, lá mơ lông, hoắc hương, tía tô, mộc hương…. Tuy nhiên, hiệu quả của chúng không thay thế được các biện pháp y tế truyền thống, và cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
2. Điều trị đặc hiệu và kháng sinh
Không có thuốc giải độc chung cho tất cả các loại ngộ độc thực phẩm. Việc sử dụng kháng sinh cần được cân nhắc kỹ lưỡng.
- Sử dụng kháng sinh:
- Thường không cần thiết: Trong hầu hết các trường hợp viêm dạ dày ruột cấp tính do ngộ độc thực phẩm, kháng sinh thường không giúp rút ngắn thời gian bệnh và thậm chí có thể kéo dài thời gian mang mầm bệnh. Đặc biệt, kháng sinh không có tác dụng với các trường hợp ngộ độc do virus.
- Khi nào cần: Kháng sinh chỉ được chỉ định trong một số trường hợp cụ thể hoặc cho nhóm đối tượng có nguy cơ cao:
- Người bị suy giảm miễn dịch, người già, trẻ nhỏ có triệu chứng nặng.
- Khi có nhiễm trùng toàn thân do vi khuẩn.
- Các loại kháng sinh thường dùng bao gồm Ciprofloxacin, Norfloxacin, Ofloxacin, Azithromycin, Trimethoprim-sulfamethoxazole (Bactrim, Cotrim).
- Listeria: Phụ nữ mang thai nhiễm Listeria cần điều trị kháng sinh ngay cả khi triệu chứng nhẹ để bảo vệ thai nhi. Kháng sinh đặc hiệu là Ampicillin, có thể kết hợp Gentamicin nếu nặng. Listeria có thể gây nhiễm trùng toàn thân và viêm màng não, đặc biệt ở người già và người suy giảm miễn dịch.
- Shigella: Điều trị bằng TMP-SMZ (sulfamethoxazole/trimethoprim) hoặc Ampicillin. Nếu kháng thuốc, có thể dùng Ceftriaxone, fluoroquinolone (Ciprofloxacin, Ofloxacin) hoặc Azithromycin (lưu ý: fluoroquinolone không dùng cho người dưới 18 tuổi).
- Salmonella: Điều trị bằng Chloramphenicol hoặc Ampicillin/TMP-SMZ sau khi có kháng sinh đồ.
- Yersinia Enterocolitica: Điều trị bằng tetracycline cho bệnh nặng, và TMP-SMZ cho trường hợp vừa và nhẹ.
- Campylobacter: Có thể dùng Erythromycin.
- Huyết thanh liệu pháp (Antitoxin): Đối với ngộ độc Botulism (do độc tố Clostridium botulinum), có huyết thanh liệu pháp antibotulus (Botulism Immune Globulin – BIG). Huyết thanh này hiệu quả nếu được sử dụng trong vòng 24 giờ đầu để trung hòa độc tố trong máu. Ngộ độc Botulism rất nguy hiểm và có tỷ lệ tử vong cao nếu không được điều trị kịp thời.
3. Khi nào cần nhập viện điều trị ngộ độc thực phẩm
Hãy đến ngay cơ sở y tế nếu bạn hoặc người thân có bất kỳ dấu hiệu nguy hiểm nào sau đây:
- Sốt cao: Nhiệt độ trên (khoảng ) khi đo bằng miệng.
- Nôn ói dữ dội và kéo dài.
- Tiêu chảy kéo dài hơn ba ngày.
- Tiêu chảy có máu hoặc phân có máu.
- Đau bụng hoặc đau quặn bụng dữ dội.
- Các dấu hiệu mất nước nghiêm trọng: Khô miệng và họng, chóng mặt khi đứng dậy, mắt trũng, khát nước dữ dội, đi tiểu ít hoặc không đi tiểu, cơ thể yếu trầm trọng. Mất nước nghiêm trọng có thể đe dọa tính mạng.
- Các triệu chứng thần kinh: Co giật, Rối loạn ý thức hoặc hôn mê, Khó nuốt (dysphagia), Yếu cơ…
- Các dấu hiệu đặc trưng của ngộ độc Clostridium botulinum như: nhìn mờ, nhìn đôi, sợ ánh sáng, sụp mí mắt, giãn đồng tử, chóng mặt, nói đớ, khô miệng, yếu/liệt cơ, và có thể liệt cơ hô hấp dẫn đến suy hô hấp.
- Khó thở.
- Người bệnh thuộc nhóm đối tượng có nguy cơ cao (trẻ nhỏ, trẻ suy dinh dưỡng, người già, phụ nữ mang thai, người suy giảm miễn dịch hoặc mắc bệnh mãn tính). Ngay cả triệu chứng nhẹ ở phụ nữ mang thai cũng có thể gây nguy hiểm cho thai nhi nếu nhiễm Listeria.
- Phụ nữ mang thai: Ngộ độc thực phẩm ở phụ nữ mang thai có thể gây nguy hiểm cho cả mẹ và thai nhi, đặc biệt là các trường hợp nhiễm Listeria. Ngay cả với triệu chứng nhẹ, cần tham khảo ý kiến bác sĩ ngay lập tức.
- Trẻ em và người già: Những đối tượng này dễ bị mất nước và biến chứng nặng hơn do hệ miễn dịch yếu hoặc cơ thể nhạy cảm. Việc bù nước và điện giải cần được thực hiện cẩn thận và theo dõi sát sao.
- Người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc bệnh mãn tính: Những người này có nguy cơ cao bị nhiễm trùng toàn thân và các biến chứng nghiêm trọng. Điều trị cần được bác sĩ chuyên khoa chỉ định và theo dõi chặt chẽ.
- Ngay khi biết bản thân đã ăn phải thực phẩm bị ô nhiễm.
Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc, đặc biệt là kháng sinh, nếu chưa có chỉ định của bác sĩ.
Việc điều trị ngộ độc thực phẩm hiệu quả luôn đòi hỏi sự kết hợp giữa các biện pháp hỗ trợ triệu chứng và trong một số trường hợp cần các biện pháp điều trị đặc hiệu. Điều quan trọng nhất là không tự ý dùng thuốc và luôn tìm kiếm lời khuyên từ chuyên gia y tế khi cần thiết.
