Tháng 5 và tháng 6 hàng năm là mùa vải thiều chín rộ tại Lĩnh Nam. Nhờ vị ngon ngọt, tươi mát, vải thiều rất được yêu thích. Tuy nhiên, có người sau khi ăn vải lại bị đau họng, khô miệng; thậm chí thanh thiếu niên ăn nhiều còn nổi mụn. Thực hư câu nói “Nhất khỏa lệ chi tam bả hỏa” – mỗi quả vải bằng 3 ngọn lửa là ý gì? Cùng DUPOMA tìm hiểu vấn đề này nhé.
1. Ăn vải giúp bồi bổ cơ thể
Hẳn trong số chúng ta không ai là không biết về 1 trong tứ đại mỹ nhân của Trung Quốc cổ đại – Dương Quý Phi. Bà là sủng phi của Đường Huyền Tông. Bà cũng là một trong những mỹ nhân có nhiều phương thức làm đẹp nổi tiếng. Một trong số đó là ăn vải tươi.
Vải giàu đường, có thể bổ sung năng lượng và tăng cường dinh dưỡng cho cơ thể con người, nuôi dưỡng mô não, có thể cải thiện đáng kể các triệu chứng như mất ngủ, hay quên, mệt mỏi, có tác dụng điều trị phong phú, là loại trái cây lành mạnh có lợi cho cơ thể con người.
Hàm lượng dinh dưỡng
Vải tươi nguyên quả chứa tổng cộng 71,5 mg vitamin C trên 100 g quả, chiếm 86% giá trị hàng ngày (DV). Trung bình, tiêu thụ 9 quả vải đã bóc vỏ sẽ đáp ứng nhu cầu vitamin C hàng ngày của một người trưởng thành.
Công dụng
- Lượng đường dồi dào trong vải có thể bổ sung năng lượng và tăng cường dinh dưỡng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng vải có thể nuôi dưỡng mô não và cải thiện đáng kể tình trạng mất ngủ, hay quên, mệt mỏi và các triệu chứng khác.
- Thịt vải giàu vitamin C (hàm lượng vitamin C trong 100g thịt vải thuộc top 11% các loại trái cây có hàm lượng vitamin C cao nhất) và protein, giúp tăng cường chức năng miễn dịch của cơ thể, nâng cao sức đề kháng bệnh tật.
- Vải có tác dụng giảm sưng, giải độc, cầm máu, giảm đau;
- Một nghiên cứu năm 2015 chỉ ra rằng thịt quả vải rất giàu proanthocyanidins, một hợp chất có thể mang lại nhiều lợi ích như chống oxy hóa, chống tiểu đường, chống tạo mạch máu mới (anti-angiogenic), chống ung thư, chống viêm và bảo vệ tim mạch.
- Một đánh giá năm 2016 cho thấy chiết xuất từ các bộ phận khác nhau của cây vải có khả năng ức chế tế bào ung thư và virus, bảo vệ gan và tăng cường hiệu suất tập luyện trong các nghiên cứu trên phòng thí nghiệm và trên người (với lượng tiêu thụ vừa đủ).
- Nghiên cứu đăng trên tạp chí Nutrients năm 2017 cũng cho thấy khả năng chống khối u từ thịt vải.
- Vải giàu vitamin C và chất chống oxy hóa, là những dưỡng chất thiết yếu cho sức khỏe làn da. Các dưỡng chất này giúp giảm stress oxy hóa, làm chậm quá trình lão hóa và thúc đẩy sản xuất collagen. Collagen giúp da săn chắc và đàn hồi. Nó cũng ngăn ngừa tác hại của tia cực tím (UV) lên các yếu tố khác gây hại cho da. Ngoài ra, collagen còn giúp giảm thiểu nếp nhăn, vết chân chim, tình trạng xỉn màu, thô ráp, da khô và lão hóa, đồng thời mang lại cho bạn làn da tươi trẻ rạng rỡ.
Vải trong đông y có tính ấm, vị ngọt và chua, quy vào kinh Tâm, Can, Tỳ, công dụng kiện tỳ bổ can, ích khí dưỡng huyết sinh tân, ôn trung chỉ thống dưỡng tâm, ích trí, an thần, hành khí tiêu thũng. Tốt cho người tỳ khí hư, tâm khí hư, can huyết hư. Người suy nhược, mất ngủ, hay quên nên ăn vải.
2. Lưu ý khi ăn vải
Không ăn khi bụng đói
Vải tươi có hàm lượng đường cao. Ăn vải khi bụng đói sẽ gây kích ứng niêm mạc dạ dày, gây đau dạ dày và đầy hơi. Ăn quá nhiều khi bụng đói sẽ gây ra “hôn mê tăng thẩm thấu” do lượng đường cao đột ngột được bổ sung vào cơ thể.
Không nên ăn nhiều vải
Vải có tính ấm, ăn quá nhiều vải có thể gây chứng thượng hỏa như mụn nhọt, rôm sảy, ngứa, táo bón, khó ngủ, sốt, khát nước, sưng chân răng, chảy máu mũi.
Ăn quá nhiều vải đặc biệt khi bụng đói có thể dẫn đến tình trạng “say vải” với các triệu chứng như hồi hộp, choáng váng, nhức đầu… Vì phần lớn monosaccharide có trong vải thiều là fructose, fructose sau khi được cơ thể hấp thụ phải được xúc tác bởi một loạt enzyme để chuyển hóa thành glucose tạo năng lượng hoặc chuyển hóa thành glycogen dự trữ, sau đó được oxy hóa và sử dụng bởi các tế bào mô. Nếu ăn quá nhiều vải thiều cùng một lúc, lượng đường trong máu sẽ thấp hơn nhiều so với bình thường, gây hạ đường huyết. Do đó, bệnh vải thiều là một căn bệnh cấp tính do lượng đường trong máu thấp, biểu hiện là khởi phát vào sáng sớm, thường có triệu chứng ban đầu là đổ mồ hôi, chân tay lạnh, mệt mỏi, tiêu chảy nhẹ,… sau đó là co giật và hôn mê đột ngột. Nếu bạn có triệu chứng tức giận, bạn có thể ăn một ít dưa hấu lạnh để giải nhiệt.
Không nên ăn quá 10 quả vải một lần (khoảng 300g). Ăn quá nhiều sẽ làm tăng nhiệt gan, khô họng và lưỡi, nặng hơn sẽ gây buồn nôn, chân tay yếu, chóng mặt và các triệu chứng khó chịu khác. Đặc biệt đối với trẻ em, ăn 3-4 quả vải là đủ. Ăn quá nhiều dễ gây sốt.
Người bị tiểu đường, âm hư hỏa vượng, gan nhiễm mỡ, dị ứng, bệnh tự miễn… nên thận trọng
Mặc dù vải có hàm lượng đường khá cao (khoảng 15.2g đường trong 100g vải tươi), nhưng chỉ số đường huyết (GI) của quả vải thiều là 57 (thuộc nhóm trung bình), và tải lượng đường huyết (GL) là 9/100g. Điều này có nghĩa là khi ăn vải, đường glucose sẽ được giải phóng vào máu một cách từ từ và ổn định, không gây tăng đường huyết đột ngột. Tuy nhiên, do hàm lượng đường tổng thể vẫn cao, những người có bệnh lý như tiểu đường cần kiểm soát lượng vải ăn vào để tránh ảnh hưởng đến đường huyết.
Những người bị âm hư, hỏa vượng và các triệu chứng của bệnh nhiệt không nên ăn vải, để không làm trầm trọng thêm các triệu chứng của bệnh nhiệt. Những người bị khô và đau họng, nướu răng sưng đau, chảy máu mũi cũng nên tránh ăn vải.
Một số nghiên cứu chỉ ra rằng việc tiêu thụ quá nhiều đường, đặc biệt là đường fructose có liên quan đến bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD). Hầu hết fructose sau bữa ăn không được chuyển hóa hoàn toàn ở ruột mà đi qua tĩnh mạch cửa đến gan. Điều này đặt gan vào vị trí trung tâm trong việc xử lý lượng lớn fructose từ chế độ ăn uống. Fructose có thể được phân hủy thành pyruvate nhanh hơn glucose vì nó bỏ qua các phản ứng giới hạn tốc độ của quá trình đường phân. Việc fructose bỏ qua các điểm điều hòa chính này cho phép nó đi vào con đường chuyển hóa lipid một cách không kiểm soát dẫn đến tăng cường tổng hợp triglyceride. Sự tăng cường tổng hợp lipid de novo này là một trong những động lực chính dẫn đến sự tích tụ mỡ trong gan.
Ăn nhiều vải có thể dẫn đến tình trạng tăng kích ứng, ngứa da, phát ban…
Không ăn vải chưa chín
Vải thiều chưa chín chứa các chất hóa học Hypoglycin A gây nôn dữ dội và methylene cyclopropyl-glycine (MCPG) làm giảm đột ngột lượng đường trong máu, dẫn đến buồn nôn và bất tỉnh, có thể dẫn đến hôn mê và tử vong.
3. Cách ăn vải giảm tác dụng phụ
- Ăn quá nhiều vải dẫn đến khô miệng, loét miệng, dùng vỏ quả vải nấu nước uống
- Trước khi ăn vải có thể uống 1 chút nước muối loãng, nước đậu xanh. Hoặc bóc vải cho vào nước muối loãng, cho vào tủ lạnh sau đó mới ăn. Cách ăn này có thể tăng cường tác dụng kiện vị tiêu thực, vị cũng khá lạ miệng.
4. Cách bảo quản vải
Vải thời xưa là một trong những cống phẩm dâng vua, dân thường nếu không phải người trồng sẽ rất khó có cơ hội được nhìn thấy quả vải chứ chưa nói đến là được thưởng thức thứ quả này.
Trong 1 bức tranh cổ có tên “Lệ chi đồ” tranh về quả vải, Bạch Cư Dị nhà thơ nổi tiếng thời nhà Đường nhận lệnh đề thơ lên tranh để cho người đời những người chưa thấy quả vải bao giờ hoặc thậm chí là những người chưa được thấy quả vải còn tươi nguyên vẹn bao giờ có thể hình dung là thứ quả thượng phẩm này. Bạch Cư Dị đã mô tả quả vải thịt có màu trắng như băng tuyết, vị ngọt chua như nước rượu nếp cô đặc, khi rời khỏi cây, sau 1 ngày đổi màu, sau 2 ngày hương thơm thay đổi, sau 3 ngày mùi vị bị thay đổi và sau 4 – 5 ngày thi thay đổi cả về sắc, hương và vị.
Điều này cho thấy việc bảo quản vải thời xưa rất khó, đây cũng là lý do mà không nhiều người được biết về hương vị cũng như hình ảnh ban đầu của trái vải.
Dương Quý Phi – sủng phi của Đường Huyền Tông lại đặc biệt yêu thích ăn vải tươi. Để chiều lòng mỹ nhân, Đường Huyền Tông đã lập 1 đội kỵ mã để ngày đêm luân phiên vận chuyển đưa vải từ ngàn dặm xa xôi về kinh thành cho mỹ nhân. Cả quảng đường mất ít nhất 10 ngày di chuyển. Để đảm bảo cho trái vải vẫn tươi ngon đến tay Quý Phi.
Một số tài liệu xưa ghi lại rằng có lúc người dân phải cho vải vào ống tre, dùng sáp ong bịt đầu để vận chuyển, có lúc đào cả cây cả đất vận chuyển thẳng về kinh thành.
Ngày nay, khi khoảng cách không còn là vấn đề nhờ vào hệ thống vận chuyển cùng công nghệ bảo quản tiên tiến nhưng để đảm bảo giữ được quả vải tươi ngon tại nhà, vẫn phải có một số lưu ý
- Cách 1: Cắt vải khỏi cành, để lại 1 phần cuống ngắn, loại bỏ quả vị rách vỏ, hỏng, rửa sạch, để ráo, xếp lần lượt vào hộp hoặc túi kín, xen kẽ với giấy ăn hoặc khăn ẩm. bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh. Thời gian bảo quản có thể lâu dài hơn tùy vào chất lượng tủ lạnh.
- Cách 2: Vải sấy khô: Vải sấy khô có thể không tươi như bảo quản lạnh nhưng có thể dùng được quanh năm.
Vải, với hương vị ngọt ngào đặc trưng và giá trị dinh dưỡng phong phú, không chỉ là một thức quả giải nhiệt tuyệt vời mà còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe đáng kể, từ khả năng chống oxy hóa, hỗ trợ tim mạch đến các đặc tính chống viêm và bảo vệ gan. Tuy nhiên, như mọi thực phẩm khác, việc thưởng thức vải cần có sự điều độ, đặc biệt với những người có cơ địa nhạy cảm hoặc mắc các bệnh lý nền. Hãy tận hưởng hương vị tinh túy của vải một cách thông minh để vừa cảm nhận được trọn vẹn sự ngọt lành của thiên nhiên, vừa đảm bảo sức khỏe cho bản thân và gia đình.
